ИНТЕРВЈУ: Македонскиот режисер Дејан Пројковски по повод премиерата на претставата „Декамерон“


Живееме во ера на амбалажа

Се надевам дека ќе ги броиме годините со она што ќе го создадеме во уметноста и културата, наместо да броиме војни и мртви – рече Пројковски.

„Декамерон“ и Бокачо зборуваат за тоа дека човекот е роден да биде слободен, дека личната слобода е најважната работа на светот. Право на личен избор. Сè друго што го земаме од социјалните или моралните рамки што ги создаваме се работи што понекогаш не се наш избор. Човек се раѓа, живее во одреден политички систем, одредена религија – вака македонскиот режисер Дејан Пројковски објаснува зошто претставата „Декамерон“ е важна за моментот во кој живееме.

Претставата, која е копродукциски проект на Градскиот театар од Подгорица, „Барска хроника“ и Народниот театар од Ниш, публиката имаше можност да ја проследи во петокот вечерта во Бар.

Режисерскиот стил на Пројковски и е добро познат на црногорската, но и на регионалната и европската публика. Во деконструкцијата на стандардниот театарски израз, најважна му е играта во текот на процесот, а за успешноста на неговиот начин на театарско создавање, покрај бројните награди, сведочи и долговечноста на претставите.

– Бокачо зборува за самиот човек. Униформа, костим, тоа што ќе го облечеме не не прави подобри или поинакви. Суштината е внатре, во нас. Мораме да ја најдеме смислата на постоењето во себе. Моментот во кој работиме на „Декамерон“ е неверојатно точен. Времето во кое живееме покажува дека нашата цивилизација, со сите вредности што ги има, секогаш води во глупоста како нешто што нè победува – вели Пројковски на почетокот на интервјуто за Побједа.

Бокачо ја напишал „Декамерон“ во 14 век, а ако театарот е место каде што се спојуваат различни димензии, кој од нив овојпат се среќава на сцената? Дали има правилни согледувања кога станува збор за вакви дела и која е вашата?

Човештвото не се сменило со векови, ниту стануваме подобри ниту попаметни. Само ја менуваме амбалажата, особено сега во 21 век, живееме во време на пакување. И суштината е дека ги има се помалку и помалку. Кога го земаме „Декамерон“ и периодот за кој зборува Бокачо, го поминувавме пред две години со короната. Ако чумата и тој период беа кога беа изгубени сите општествени и морални вредности или кога беа доведени во прашање, јас тоа го гледам како тест. Секогаш е најлесно да се зборува за работите, а најтешко е да се покаже, особено со личен пример. Корона всушност го доведе во прашање сето она што оваа наша цивилизација го создаде како вредности. Во тие две години го изгубивме значењето што мислевме дека го имаме. Хуманоста беше доведена во прашање. И тогаш со Бокачо и денес со нас, она што сите совршено го разбираме е дека човекот е општествено суштество. и дека комуникацијата и радоста кон животот се најважни работи. Така ренесансата се свртува кон човекот, а за време на неа се создадени едни од најубавите нешта во историјата на уметноста. Се надевам дека ќе ги броиме годините што доаѓаат со она што ќе го создадеме во уметноста и културата, наместо да броиме војни и мртви.

Па, како зборува Бокачо?

Бокачо тоа го раскажува на многу хумористичен начин, зборува за мали луѓе со големи соништа. Тоа е универзален клуч. Сите големи автори и големи теми зборуваат преку обичен човек. Ова беше мојата тема во последните години низ сите претстави што ги правам. Премногу зборувавме за универзални теми, големи работи, рамки, асоцијации со Балканот. И забораваме на човекот, на поединецот, на зборовите љубов и среќа, на радоста што животот ја носи секој ден. За ова зборува и Бокачо, кој е апсолутно мостот што не поврзува денес. Го поминавме периодот на корона, но се чини дека беше вчера.

Што откри короната? Какво лице сме ние?

Таа покажа што треба да покаже театарот. Треба да имаш храброст – жабата да се погледне во огледало и да види дека не е принц. Така не разбуди короната и ни покажа дека жабата е жаба, а не некоја илузија. Ако се случи нешто добро, тоа беше будење, прифаќање на работите онакви какви што се. Од друга страна, неопходно е да се создаде радост во име на тоа знаење.

Во преплетот на различни теми што ги содржи ова дело, што ви беше најважно, односно која беше суштината што сакавте да ја сфатите?

Мислам дека направивме претстава која го слави животот. Човекот како несовршено суштество. Бокачо зборува за фактот дека машкиот шарм е во оваа несовршеност и дека никогаш не треба да се создава лажна слика за себе. Ако носиш црна наметка, нема да бидеш поголем верник, за да ја носиш треба да ја заслужиш – што е една од темите во нашата претстава. Значењето е внатре, само треба да го најдеме.

Велиш дека е богато да се прифаќаат несовршености, но дали се чини дека „совршеноста“ ни се наметнува на сите, во различни форми?

Кои се социјалните мрежи за да се создаде искривено огледало. Создавањето лажен идентитет е времето во кое живееме, а оваа претстава е деконструкција на целиот тој лажен свет. А тие социјални мрежи се наше пакување кое сакаме светот да го види, да се продадеме.

А што продаваме најлесно?

Се зависи од личноста. Сите ние имаме свои вертикали – морални, духовни. Од друга страна, се обидовме да ја задржиме духовитоста во играта. Побаравме конкретен израз да го вклучи „комедија дел арте“, кој повторно е италијански уличен театар. Се создава еден јазик кој комуницира со публиката. Како Шекспир кога работеше во театарот Глоуб со големи теми, знаеше да ги преведе за да комуницираат со публиката. „Декамерон“ не го направивме со идејата дека сме попаметни, дека ги знаеме сите одговори, дека создаваме дистанца. Театарот треба да има храброст, но не е и никогаш не смее да биде училиште за гледачот, да учи правилно. Не треба ни суд да биде, да покаже зошто е така или не. Но, тој мора да ги поставува вистинските прашања, да отвора теми и да ги каже вистинските работи во вистинско време. Не смееме да заборавиме дека театарот е како животот, сега и тогаш тој мора да зборува за нас. Ако направи дистанца од животот, тоа што се случува во моментов, ќе ја изгуби смислата.

Во најавата на претставата се наведува дека една од целите е одбраната на човекот од болести, догми, глупост и манипулативно понижување. Дали е потребно да се заштитат луѓето од тоа и дали човекот мора да се заштити себеси?

Општествениот, политичкиот и верскиот систем ја ставаат личноста во еден контекст. Тој мора да има право да ја најде смислата на своето постоење и слобода. Од друга страна, никој не треба да се суди. Да ги имавме точните одговори на сите прашања, ќе беше лесно. За ова зборува и „Декамерон“. Вака настанува човечката глупост – кога некој мисли дека знае што и како другите треба да ги прават работите. „Декамерон“ не се занимава со овие работи во политичка смисла, не влегува во конфликт. Зборува само за човекот, а тоа е генијалниот „клуч“ што го има Бокачо.

Сцена од претставата „Декамерон“ (фото: Studio Media Pro)

Дали ни треба ренесанса и каква? 

Најтешко е да се сака, да се даде љубов во суштинска смисла на зборот. Да покажеме како работите можат да бидат поубави и подобри. Човек мора да се обиде да биде подобра верзија на себе денес отколку што беше вчера. Го забораваме тоа. Премалку гледаме во себе. Ако Достоевски вели дека убавината ќе го спаси светот, тогаш ние мора да ја создадеме, секој во својот сегмент. Бокачо и нашата игра веруваат во човекот. На светот и пораката што ја носеа Да Винчи, Микеланџело, Петрарка, Алигиери… Фиренца во тоа време беше како вулкан кој се отвори и создаде големи нешта. За жал, многу брзо забораваме дека сме смртни. Глупоста доаѓа од тоа. Кога секојдневно би биле свесни за времето што минува, тогаш би знаеле и дека често го трошиме сосема непотребно.

На шоуто работевте со два ансамбли. Кога работите на големи теми, неопходно е да имате силен тим. Што е тоа што го прави актерот голем – од уметничка и од професорска страна?

Работејќи во различни земји и театри долго време, дојдов до заклучок дека добар актер мора да биде и добар човек. Кога го избирам тимот со кој работам, приоритет ми е да работам со добри луѓе, кои имаат фантазија, соништа, кои носат дете во себе. Тоа е најважно во театарот – да можеш да играш, да направиш се од ништо. Оваа изведба е таква форма што бара сериозно актерско присуство во самиот процес. Сите сцени произлегуваат од нашата меѓусебна комуникација и енергија. Јас сум многу задоволен од процесот бидејќи успеавме да создадеме специфичен јазик. Она што е најважно е дека претставата ја носи енергијата на целиот актерски ансамбл, на авторската екипа и дека има личен однос. Беше интересно, тешко. Ми се допаѓа театарот да користи се што има.

Претходно во Градскиот театар ја изведовте „Скротувањето на итрицата“, а во текот на минатата сезона локалната публика имаше можност да ја види вашата „Ана Каренина“. На различни начини, во овие два проекти идејата за слобода ја носат жените, додека во ова дело на поинаков начин се зборува. Слободата, значи, зборува преку вашите проекти како централен елемент?

Човек кој не сака да биде слободен, во секоја смисла е неинтересен дури и за драматургијата, а особено за животот. Тоа е смислата на нашето постоење – во секоја смисла. Ана Каренина беше подготвена да ја плати цената за слободата по свој избор. „The Taming of the Srew“ претставува интересен конфликт меѓу машкиот и женскиот свет. Слободата во секоја смисла е нешто што најмногу ме интересира. Ги поврзува сите теми, хоризонтално и вертикално. Од почетокот на цивилизацијата, нема премногу теми – прашањето за љубовта, смртта, дали Бог постои или не, што значи да се верува. Важно е да се најде тема која ќе биде адекватна за моментот во кој живееме.

Најважно е да се најде полутонот што ги дели ангелот и ѓаволот

Класичните дела се вашиот најчест избор кога играте претстави. Дали ако ги гледаме работите од денешна дистанца, дури и во таа постојана превласт на доброто и злото, ја гледаме ли таа граница, т.е. го поставуваме?

Кога ја работев „Браќата Карамазови“ во Народниот театар во Софија, читав текст од еден аргентински поет. Тој вели дека разликата помеѓу совршено и несовршено црковно ѕвоно е само еден полутон. И само големите мајстори можат да го препознаат тоа. Тој вели дека разликата помеѓу доброто и лошото, ангелот и ѓаволот е во тој полутон. Многу е тешко да се направи разлика и мора да се најде систем што ќе ја препознае. Доброто и лошото не е црно-бело. Како што вели Димитриј Карамазов, борбата меѓу доброто и лошото, ангелот и ѓаволот е во човечкото срце. Најважно за секој е да научи во животот да го препознава тој полутон.


Извор: pobjeda.me